Studenten van de OntwerpAcademie hebben uiteenlopende ambities en de OntwerpAcademie ziet meerwaarde om die verhalen op te halen, te delen met onze gemeenschap om daarvan te leren en te inspireren. Plantenkennisdocent Marlien van der Linden tipte ons het verhaal van twee gedreven pioniers: Jessica van Bossum en Dagobert Bergmans. Hun ambitie voor het ontwikkelen van een eigen voedselbos sluit aan bij de trend dat de ideale tuin eetbaar is (Bron: nieuwsbrief Tuin & Landschap). Er is afgelopen jaren al veel geschreven over dit fenomeen, zo verscheen er op 26 juni 2020 een artikel van Volkskrant-journalist Mac van Dinther die een jaar meeliep in voedselbos Ketelbroek. Zijn belangrijkste bevinding: het voedselbos is een zegen voor de natuur. Een mooie aanleiding voor een interview met Jessica en Dagobert, hen te vragen naar hun drive, inspiratie en hoe je dat eigenlijk doet, (samen) een voedselbos beginnen.‍

Jessica van Bossum: “Dagobert en ik kennen elkaar al 16 jaar en sinds 2019 lopen we rond met plannen voor het ontwikkelen van een voedselbos. In november 2020 zijn we gestart met de cursus Plantenkennis Compleet (sinds 2022 is dit de opleiding Beplantingsadviseur) bij de OntwerpAcademie. Ondertussen doorkruisten we Nederland om te kijken naar geschikte locaties. Op maandag 2 mei 2022 ondertekenden we het contract voor de 25 hectare land die we – samen met anderen – gaan omvormen tot Voedselbos Glanerbeek.” Komende zomer zaaien de Amsterdammers Jessica, Dagobert, zijn partner Maud en hun beider gezinnen, de eerste zaadjes op het voormalige melkveebedrijf in Glane, een Twents grensdorp.

Wat is een voedselbos?
Een voedselbos is een robuust ecosysteem, door mensen ontworpen naar het voorbeeld van een natuurlijk bos, met als doel het produceren van voedsel. Een voedselbos heeft meerdere lagen: hoge bomen, lage bomen en heesters, struiken, kruiden, klimplanten, bollen en knollen en paddenstoelen. Zo is het oppervlak dat zonlicht opvangt zo groot mogelijk, en wordt dus veel meer zonlicht omgezet in plant: eten voor ons en voor andere organismen. Er wordt in het bos niet geploegd of gespit. Daardoor kan een rijk bodemleven ontstaan. In combinatie met veel verschillende planten en bomen leidt dat tot een weerbaar systeem met hoge biodiversiteit; waar ook veel dieren een plek in vinden.‍

Wat gaf voor jullie de doorslag om een voedselbos te starten? Waar komt jullie ‘drive’ vandaan?

Dagobert: “Jessica en ik kennen elkaar van het kinderdagverblijf van onze dochters en ontdekten elkaars interesse in het voedselsysteem, de manier waarop landbouw functioneert en onze zorgen over klimaatverandering. De reguliere landbouw is nog steeds vooral gericht op monocultuur, waar op hetzelfde stukgrond steeds hetzelfde gewas wordt verbouwd. In een monocultuur verspreiden ziekten en plagen zich heel snel. Bovendien vernietigen zware machines de bodemstructuur. Dat besef, dat we binnen de reguliere landbouw de bodem dus elk jaar terugzetten op nul, is mijn drive om me te verdiepen in meer duurzame landbouw. Een voedselbos is een van de mogelijkheden om de negatieve spiraal te doorbreken en landbouw te bedrijven met de natuur mee.” Lachend: “En ik ben opgegroeid in de bossen, dat speelde absoluut mee om de stad te willen verruilen voor een groenere omgeving.” Jessica vult aan: “In je eentje is het lastig, maar door samen met anderen een voedselbos te ontwikkelen zijn we met elkaar in staat een tastbare bijdrage te leveren aan een gezonder en meer biodivers voedselsysteem.”

‍Hoe kwam de stageplek bij kwekerij Esveld op jullie pad? Hoe hebben jullie de stage ervaren?

Jessica: “Tijdens een voedselboscursus ontstond bij mij het idee om een kwekerij te beginnen. Ik ben gaan zoeken naar kwekers die me daar meer over konden vertellen en waar ik kennis zou kunnen opdoen. Dagobert was daar ook in geïnteresseerd. Op Juuls Landje, een kleinschalig voedselbos met kwekerij in Boskoop, kwamen we tijdens Tuinpad Rijneveld in contact met plantenkenner Cor van Gelderen. Hij hield een lezing over eetbare planten en bleek mede-eigenaar van Plantentuin en kwekerij Esveld. Zijn enthousiasme en kennis trokken ons gelijk aan en we vroegen hem spontaan of we stage mochten lopen bij Esveld. Twee weken later zijn we aan de slag gegaan, een jaar lang elke dinsdag. Een heel mooie en nuttige ervaring. Je weet tenslotte pas of je iets leuk vindt als je het daadwerkelijk een tijdje gaat doen. Bij regen en bij zonneschijn. We hebben veel geleerd over wat er allemaal komt kijken bij een kwekerij, en iedereen daar was erg gul met het delen van hun kennis.” ‍

Dagobert Bergmans
Na zijn studie Bouwkunde werkt Dagobert 12 jaar als architect. Samen met zijn partner bouwt hij vanaf 2009 aan de Buitenwerkplaats, een vergader- en culturele productielocatie in een Noord-Hollandse stolpboerderij. Deze locatie verkopen ze in 2020 om zich beiden geheel te kunnen richten op hun groene ambities. Dagobert schoolt zich momenteel om in de voedselbosbouw en liep, samen met Jessica, stage op kwekerij Esveld in Boskoop.

Wat waren de afgelopen jaren jullie belangrijkste inspiratiebronnen?

Jessica: “Wouter van Eck is - zoals voor waarschijnlijk iedereen in voedselbosland - een grote inspiratiebron. Hij heeft voedselbossen in Nederland op de kaart gezet. Daarnaast is ook Martin Crawford in Engeland een geweldige bron van inspiratie, een man met extreem veel kennis. Zijn boeken zijn onmisbaar, zoals Praktisch Handboek Voedselbossen die naar het Nederlands is vertaald. Verder Sjef van Dongen, die pionierswerk verricht om de brugtussen reguliere landbouw en agroforestry te overbruggen. De boeken Zaaien met toekomst en Herstellende landbouw hebben mij echt de ogen geopend op allerlei gebied. Ook mijn permacultuur-juf, Maranke Spoor, heeft me geholpen anders te kijken, af en toe een compleet ander perspectief te kiezen.”  Dagobert: “Een echte aanrader is de documentaire Groen Goud van VPRO’s Tegenlicht. Het laat zien hoe het mogelijk is om de aarde opnieuw te vergroenen. Met als boodschap dat dit niet alleen ecologisch iets oplevert, maar ook economische voordelen met zich meebrengt. Het is een optimistische en hoopvolle documentaire. Heel inspirerend vind ik. Van alle voedselbossen in Nederland die we hebben bezocht, maakten Voedselbos Ketelbroek en Voedselbos Vlaardingen op mij de grootste indruk.”‍

Jessica van Bossum
Na een studie Industrieel Ontwerpen werkt Jessica 15 jaar over de hele wereld in de ontwikkelingssamenwerking. In 2015 zegt ze haar baan op en start in Wageningen met de studie Milieuwetenschappen. Daar verdiept ze zich in de relatie tussen voedselproductie en klimaatverandering. Daarna onderzoekt ze stedelijke voedselsystemen. Nu wil ze zelf de handen uit de mouwen steken om de wereld een beetje mooier en beter achter te laten. In het voedselbos komen al deze dingen samen.

De afgelopen jaren hebben jullie je via opleidingen, workshops en stages voorbereid op het voedselbosboerschap en het kwekersvak. Hoe zijn jullie terecht gekomen bij de OntwerpAcademie? 

Jessica: “In de eerste weken bij Esveld speurden we uren naar planten om bestellingen bij elkaar te rapen. Het was voor ons een abracadabra van wetenschappelijke namen. Uit wanhoop heb ik ze daar gevraagd waar we onze plantenkennis konden bijspijkeren. We werden meteen naar de OntwerpAcademie verwezen. Daar kregen we les van Ingrid van der Ven en Marlien van der Linden. Wat ons met name aansprak tijdens de lessen? De enorme kennis van beide docenten. En hoewel de nadruk bij hen vooral ligt op het siergebruik van planten, ben ik juist daarom zelf ook breder gaan kijken en ben ik bepaalde planten meer gaan waarderen.”

‍Hoe droegen de lessen Plantenkennis bij aan jullie voorbereiding? 

Jessica: “De lessen vormen een hele goede basis voor het beter thuisraken in de plantenwereld: naamgeving, Latijnse begrippen, waar je allemaal aan moet denken bij de standplaats. En we hebben geleerd veel planten te herkennen. Nu we op ons eigen land aan het ontdekken zijn wat er al staat, komt dat goed van pas. Tijdens de lessen heb ik zelf heel veel opgezocht om de eventuele eetbaarheid en toepassingen van al die sierplanten te ontdekken. Hierdoor kwamen er voor mij een heleboel onvermoede pareltjes aan het licht waar ik zelf nooit op gekomen zou zijn. Persoonlijk vond ik vooral het buitenlesdeel erg nuttig:  daar waar we op verschillende locaties de planten concreet konden bekijken, voelen, ruiken en (soms stiekem) proeven. ”Dagobert: “Precies, bij alle planten die aan de orde kwamen, vroegen wij ons steeds af op de plant nuttig zou kunnen zijn voor het voedselbos. Zelf was ik vooral in mijn element wanneer de biologie en samenhang met de ecologie ter sprake kwam. Dan ben ik helemaal op scherp!”

‍Maandag 2 mei 2022 tekenden jullie het koopcontract van de 25 hectare grond in Glane, wat gaan jullie nu als eerste aanpakken?

Dagobert: “We zijn nu bezig met het verhuizen van onze ‘Amsterdamse kwekerij’ naar onze achtertuin hier in Glane. De eerste proeven met gezaaide bomen gaan we nu in de volle grond zetten.” Jessica vult aan: “Maar eerst ook een hele berg papierwerk. Als kersverse agrariërs is dat nog een hele kluif. Dan storten we ons op het ontwerp. Daar krijgen we hulp bij van onder andere Stichting Voedselbosbouw. In het najaar gaan we sowieso hagen inplanten. En we kunnen nu al aan de slag met de voorbereiding van de kwekerijbedden en met de omheining tegen hazen en reeën.” ‍

Hebben jullie tips voor wie in het klein een ‘voedseltuin’ wil aanleggen?

Jessica: “Er is zo veel mogelijk! Mijn tip zou zijn om planten uit te zoeken waarvan je de oogst niet in de winkel kunt vinden. Dus om in plaats van de perenboom en de frambozenstruik, ook eens te kijken naar de moerbei, de persimoen, Japanse wijnbes of kornoeljekers. Naar fruitsoorten die je nergens anders vindt. Daar zitten heerlijke vruchten bij. En vergeet ook het eetbare groen niet. Iedereen kent de daslook wel maar er is bijna het hele jaar wel iets te plukken in de onderbegroeiing. Bij bijvoorbeeld kwekerij Arborealis vind je een enorm assortiment eetbare planten, van goeie kwaliteit.” Dagobert: “Goed om te weten is dat veel voedselbosplanten het ook goed doen in de schaduw. Mijn belangrijkste motto is: delen! Maak je buren enthousiast en zorg samen voor een overvloedige oogst.”

Wil je meer lezen over de voedselbosplannen van Jessica en Dagobert, hun ideeën voor herstellende landbouw of informeren naar mogelijke samenwerking?

Kijk op  www.voedselbosglanerbeek.nl voor meer informatie.