Betekenisvolle Stokpaardjes

Onze collega Adri Voorwinden nam in december 2023 afscheid van haar werk als docent bij de OntwerpAcademie. Ze deed dat in bijzijn van haar collega’s, geheel in stijl met haar ‘stokpaardjes’ en prachtige geschilderde mini schilderijtjes.

Omdat wij deze stokpaardjes ten volle onderschrijven als organisatie willen wij ze heel graag delen omdat de uitgangspunten aan de basis liggen van ons vak maar vooral ook gaan het kijken. Zien wat er is en zien welke kwaliteiten er al op de plek aanwezig zijn. De ontwerper hoeft ze maar slechts aan te tikken om ze zichtbaar te maken.

Stokpaardjes
Je kunt het allerlei namen geven: zijn het zeven groene regels, is het een checklist, een handvat? Dit gaat over mijn stokpaardjes. zó belangrijk, dat ik het steeds herhaal. En nu moest het maar eens opgetekend worden. Natuurlijk, je kunt er over discussiëren, je hoeft het niet met mij eens te zijn. Maar dan moet je het wel kunnen uitleggen en wees je ervan bewust, waarom je zie je het anders?

1. Het landschap is de basis
Een tuinontwerp maken is een proces met vele stappen. Eén ervan is kijken naar de omgeving: de context. Dat betreft de directe omgeving, de buren, de straat, het uitzicht, de ruimte, de betekenis van dit huis met deze tuin op deze plek. Maar wij tuinontwerpers starten van groot naar klein, dus éérst komt het grote geheel: het landschap. In welk landschap ligt de tuin, wat zijn de kenmerken van dit landschap: zowel qua bodem, water als ruimtelijke opbouw. Ook de stad ligt in een landschap en is een landschap. Weet je in welk landschap je zit, dan kun je deze gegevens behalve voor het ruimtelijk ontwerp, óók gebruiken voor de beplanting, door het vaststellen van de potentiële natuurlijke vegetatie (zie punt 5).

2. Duisternis is een kwaliteit
Eén keer per jaar wordt er in de media aandacht aan besteed, (www.nachtvandenacht.nl.) maar waarom zou je duisternis niet dagelijks en integraal in je ontwerpen opnemen?! Onderzoek heeft aangetoond dat alle (!) organismen lijden onder te veel licht. Vandaar dat hoe romantisch jij het ook vindt, hoezeer het je ontwerp ook ondersteund, sfeerverlichting en zaken als het aanlichten van bomen, in dit licht echt niet meer kunnen. En dan formuleer ik het nog te mild: mijn mening is dat tuinverlichtingsplannen overbodig zijn. Ik hoor je denken: veiligheid. Natuurlijk, bij voor- en achterdeur is een lamp (met bewegingsmelder) wenselijk. Maar je ogen wennen aan het donker en buiten verblijven doe je vaak als het lang licht is. Als je ontwerpt vanuit een ecologisch grondslag, dan houd je de tuin zo donker mogelijk.

3. Realiseer je ontwerp met groen
Als tuinontwerper, met een basis in het landschap, ontwerp je met groen: met bomen, heesters, hagen, met bodembedekkers, vaste planten, gras(kruidenvegetatie). Pergola’s, palen en overkappingen, vijvers, jacuzzi’s en trampolines zijn niet noodzakelijk, maken geen vast onderdeel uit van het gereedschap van de tuinontwerper. Ik daag je uit je ontwerp te maken zónder deze zaken, alleen met groen! Je zult zien dat het mooiere tuinen oplevert.

Daarnaast, iedereen is tegen Tatasteel, maar hoe denk je dat cortenstaal wordt gemaakt? Is het noodzakelijk om bijvoorbeeld hardhout te gebruiken, maar ook bij gebruik van Europees hout, wat is hiervan de voetafdruk, hoe lang heeft dit moeten groeien, denk eens aan het transport?

4. Verhard alleen het noodzakelijke
Misschien begin je te denken, dat ik met punt 3 wel erg extreem ben. Maar er gaat natuurlijk wel verharding in de tuin: je wilt buiten zitten op een stevige ondergrond (niet met wegzakkende stoelen) en met droge voeten/schoenen lopen als het geregend heeft. Studenten vragen mij regelmatig, welk verhardingsmateriaal is het meest duurzaam? Daar heb ik een mening over, maar die vraag leg ik bij je terug. Wel kan ik met zekerheid stellen dat hoe minder verharding je gebruikt, des te duurzamer het is! Dus bekijk bijvoorbeeld voor hoeveel personen het terras dagelijks gebruikt wordt, hoeveel manoeuvreerruimte je denkt nodig te hebben. En vraag je af of mensen naast elkaar op een tuinpad wandelen…

5. Inheems groen is een ecosysteem op zich
Wanneer je inheems groen gebruikt, dan is er sprake van onderlinge samenhang met insecten, spinnen, micro-organismen, paddenstoelen en andere schimmels. Bovendien zijn er ook relaties in het inheemse groen onderling. Uitheems groen heeft ook zeker een relatie met de flora en fauna, met de bodem. De samenhang tussen inheems groen en hun omgeving is echter groter dan tussen exoten en hun omgeving. Een goed voorbeeld is de vlinderstruik, de Buddleja. Volwassen vlinders weten hem goed vinden, maar het is geen waardplant. Uitheems groen draagt zeker bij aan de biodiversiteit, variatie is sowieso beter dan monoculturen, maar inheems groen is waardevoller en belangrijker.

6. Hergebruik zoveel mogelijk
We zijn opgegroeid in de traditie dat je voor de realisatie van een nieuw tuinontwerp de tuin leeghaalt. Grote bomen laten we wel meestal staan en daarna gaan we inventariseren en analyseren. Tja, we zijn ook vaak opgegroeid met nieuwe meubels en nieuwe mode. In deze tijd van hergebruik van grondstoffen past het hergebruik van alles in de tuin: wat is waardevol is de belangrijke vraag bij het inventariseren. Deze vraag gaat uiteraard tot en met de bestaande beplantingen, verhardingen en andere elementen. De uitdaging is om zoveel mogelijk binnen de tuin te hergebruiken, dat scheelt transportkosten. Misschien geen aantrekkelijk vooruitzicht voor een hovenier, die baat heeft bij de aanschaf van toevoegingen? Maar, zoals gebakken klinkers tweedehands duurder zijn dan nieuwe, zo is er voor de creatieve hovenier ook zeker een verdienmodel.

7. Kan het eenvoudiger/krachtiger/simpeler?!
Na je analyse en je eerste schetsen ligt er een schetsontwerp (of beplantingsplan, of technische oplossing of detail) waar je trots op bent. Hier kunnen de opdrachtgevers wel wat mee, is jou bevinding. En dan is het tijd voor de terugkerende vraag: kan het eenvoudiger? Zit er iets in de oplossing waardoor het duidelijker wordt, wat zou je zonder problemen kunnen weglaten? Is dit wat je hebt bedacht  het meest krachtig? Eenvoud is vaak het meest krachtig. Simpel is hier niet het synoniem van suf of saai, maar van ongecompliceerd en helder.

Met dank aan Adri Voorwinden.

Meer weten? Lees en luister ook:
- Onze podcast
- Of lees meer hier

Met visie, vakkennis en een concept, maak je een ontwerp dat écht waarde heeft

Tips en inspiratie voor een klimaatbestendige stad?

Hoe maak je een tuin klimaatbestendig?

Biodiversiteit in de tuin. Een nieuwjaar, nieuwe kansen.

Ontwerpen is een zoektocht naar helderheid

Het belang van het bodemvoedselweb‍

Wil je op de hoogte blijven? Wordt dan lid van onze community OA-connect.

Vergeet onze socials niet:
‍LinkedIn | Facebook | Instagram