Het wonder van nieuw leven. Een mooi onderwerp, zeker in deze dagen rond Kerst. Maar ook in bredere zin, het hele jaar door, elke dag, ieder moment. Voor ons als mens nog altijd moeilijk te doorgronden. In het licht van de wetenschap een complexe puzzel met heel veel ontbrekende stukjes. Wat steeds duidelijker wordt, is dat nieuw leven voor een belangrijk deel herleid kan worden uit een hele specifieke, buitengewoon diverse en fascinerende groep organismen: de fungi.

‍
Wat zijn fungi en wat doen ze?

Fungi is een verzamelterm voor schimmels en meervoud van fungus. Schimmels nemen een aparte plaats in bij de indeling van het leven op aarde, naast het plantenrijk en het dierenrijk. En alhoewel de term schimmel heel lang een negatief imago heeft gehad in onze beleving, zijn schimmels al miljarden jaren een fundamenteel onderdeel van al het leven op aarde. Ze zorgen voor de afbraak van alle dode organismen, zodat de bouwstenen weer opneembaar worden voor nieuwe. Fungi spelen dan ook een cruciale rol in de evolutie van levende wezens op aarde en het ontstaan van nieuw leven.

Soorten schimmels en hun communicatie

Momenteel zijn er 2.2 tot 3.8 miljoen verschillende soorten bekend. Ze zijn even divers als talrijk. Er zijn zowel eencellige (zoals gisten) als meercellige soorten (zoals paddenstoelen) en ze kunnen zich zowel geslachtelijk via sporen, als vegetatief via schimmeldraden vermeerderen.

Een paddenstoel is het bovengrondse vruchtlichaam van een schimmelsoort en verspreider van de sporen. Ondergronds bestaan schimmels uit een ongelooflijk uitgestrekt netwerk van draden met hele bijzondere communicatievaardigheden, een vorm van elektrische signalen. Het is een onderdeel van een heel ondergronds communicatienetwerk samen met planten en andere organismen, ook wel The Wood Wide Web genoemd. Als je je oor op de grond drukt in een stil stukje natuur kun je dit ook horen, dus weet waar je op loopt bij elke stap in de natuur.

Bodemleven en 'No Dig' theorie

Gelukkig is er toenemende aandacht voor het belang van bodemleven inclusief (bodem-)schimmels en bacteriën. We weten inmiddels dat schimmels een sleutelrol spelen in de complexe ondergrondse wereld van bodemorganismen. Planten profiteren enorm van de aanwezigheid van schimmels voor hun voedselopname en voor hun eigen communicatiesysteem. Ze worden weerbaarder en gezonder. Vanuit deze gedachte ontwikkelde de Engelsman Charles Dowding zijn 'No Dig' theorie. Oorspronkelijk bedoeld voor zijn moestuin, maar het bleek van algemene waarde te zijn voor gezonde plantengroei.

Deze theorie stelt dat het uitsluitend toevoegen van organisch materiaal aan de toplaag (mulchen) en het verder ongemoeid laten van de bodem, een betere oogst oplevert dan de eeuwenoude 'ploegen en spitten methode'. Het organische materiaal stimuleert namelijk het bodemleven en door niet te spitten verstoor je deze ook niet. Het bodemleven zorgt verder dat de voedingsstoffen opneembaar worden voor de planten. Een principe dat steeds meer wordt toegepast, niet alleen bij moestuinen en permacultuur, maar bij allerlei vormen van groene aanplant. (Zie deze link: https://www.youtube.com/watch?v=VJhGIrqKs1k).

Leren van schimmels

De verscheidenheid aan schimmels is duizelingwekkend. Niet alleen qua uiterlijke kenmerken, maar ook qua functionele eigenschappen. Ondanks dat ze geen hersenen hebben, zijn schimmels volgens wetenschappers bijzonder flexibel met een groot aanpassingsvermogen en hoge intelligentie. Als mens kunnen we ontzettend veel van ze leren, vooral met oog op de veranderende wereld.

Hoe meer we denken in natuurlijke processen, des te meer ruimte we creëren voor een natuurlijke balans. Zowel onder- als bovengronds. Soorten die wij nu nog als onbelangrijk of zelfs onwenselijk beschouwen, zullen op een bepaald moment hun waarde bewijzen, want als er iets is dat we geleerd hebben de laatste decennia, is dat de we als mens nog veel te weinig weten om te kunnen oordelen over de waarde van andere organismen. Inzicht in het grote geheel blijkt onontbeerlijk voor een gezonde toekomst van al het leven op aarde, inclusief de onze.

Meer weten over schimmels?

Als je meer wilt weten over de fascinerende wereld van schimmels zijn er vele leerzame filmpjes en boeken om te bestuderen. Hieronder vind je een aantal links. En kijk vooral ook buiten, bijvoorbeeld naar de enorme diversiteit van paddenstoelen en waar ze groeien. Veel plezier!

Een prachtige film is bijvoorbeeld Fantastic Fungi.‍

BBC filmpje over The Wood Wide Web. Paul Stamets is een expert op het gebied van mycologie, ook ten aanzien van de medische kwaliteiten van schimmels.

Over de indrukwekkende intelligentie van organismen zonder hersenen.

Monica Gagliano heeft veel onderzoek gedaan naar plant-bio-acoustics en de hoorbare communicatie van planten en schimmels.

Boek 'No Dig' van Charles Dowding.

Boek Het verborgen leven van bomen van Peter Wohlleben.